Knappe roman die dit jaar Aan het einde van de oorlog van Bert Natter overtreft. In 630 bladzijden leef je mee met de laatste dag van de Tweede Wereldoorlog in en rond een concentratiekamp. Daar gebeuren allerlei dingen waar je buikpijn van krijgt, toch kun je niet stoppen met lezen. Zo gaat het nu eenmaal, bij dit soort ellende kun je niet wegkijken.
Van de achterflap:
De elfjarige Ernst, zoon van ss-Oberstormführer Karl Zehlendorf, raakt vermist in de buurt van een concentratiekamp. Zijn broer Reinhart beweert hem te hebben achtergelaten aan de oever van het verraderlijk diepe meer, waar ze aan het vissen waren. Hij zal toch niet in het water zijn gevallen? Terwijl de geallieerde legers in de verte al te horen zijn en iedereen in het kamp beseft dat het einde van de oorlog nabij is, gaat Karl op zoek naar zijn zoon.
Nu weet je in elk geval iets over de rode draad die door het boek loopt, maar er gebeurt zoveel meer. In totaal lees je mee vanuit de oogpunten van 31 personages, in minihoofdstukken die elkaar constant afwisselen. Dat klinkt overweldigend, maar het is zo vernuftig gedaan dat je nooit de draad kwijtraakt. En omdat Natter constant kleine cliffhangertjes plaatst, kun je niet stoppen.
Het boek is zo heftig als je kan verwachten van een verhaal dat zich in en om een concentratiekamp afspeelt. "Het hele boek is doordesemd van de lucht van verbrande mensen", zegt Natter in de podcast Nooit Meer Slapen. En iedereen daaromheen stopt het weg, alsof er niets gebeurt. De schoorsteen die maar smerige rook blijft uitspugen? Dat zal wel een bakkerij zijn. Het boek lijkt qua toon regelmatig op de film The Zone of Interest. "Het is hier best mooi als je niet gedwongen bent er te wonen", denkt de vrouw van Karl in haar villa nabij het kamp.
Natter zet constant verre uitersten tegenover elkaar. Karl zorgt voor de uitroeiing van duizenden mensen, maar keer op keer blijkt hij meer met de Joodse mensen in het kamp overeen te hebben dan met zijn Nazi-collega's. Tijdens zijn zoektocht naar Ernst verzeilt Karl in de ene na de andere afleiding, om maar geen conclusies te hoeven trekken. Het is bijna onderduiken ín het concentratiekamp.
Aan het einde van de oorlog verplettert, is bij vlagen schokkend en intens. Maar Natter beschrijft het op een tragikomische manier. Hij zet dik aan, de Nazi's zijn bijna theatraal slecht. Hun daden grotesk. Natter deelt speldenprikjes uit en voert running gags op. Op het einde krijgt een Nazi zijn verdiende loon en een trap na waar ik smakelijk om zat te lachen. Zo zet Natter je ook steeds met beide benen op de grond. Zit ik nou te lachen om een boek over de concentratiekamp? Zit ik me nou te verlekkeren aan cliffhangers? Waanzinnig boek.
Na The Remarkable Life of Ibelin is er weer een feelgood-documentaire over een online community: Grand Theft Hamlet. Twee toneelacteurs die werkloos thuis zaten tijdens de covid-pandemie kwamen op het lumineuze idee om Shakespeare op te voeren in GTA Online. Dat blijkt nog niet zo simpel om te organiseren, want zoals een van hen in de film zegt, als je een venndiagram zou maken van Shakespeare-liefhebbers en GTA-spelers, heb je weinig overlap.
De audities om medespelers voor Hamlet te vinden, verlopen moeizaam. Steeds als de regisseurs iemand benaderen, ontaardt de ontmoeting in een virtuele schietpartij. Grote ontploffingen, politie erbij. Hilarisch natuurlijk. De chaotische spelwereld van GTA, waarin alles mogelijk is, leent zich absoluut niet voor zo'n kunstzinnige project. Precies daarom is het idee zo goed.
Langzaam maar zeker druppelen er tóch mensen binnen die deel willen uitmaken van dit verhaal. Mooi is het moment dat een passant met de naam Parteb, in een groen alienkostuum, de audities treft. Een van de acteurs vraagt hem of hij ook iets van Shakespeare wil citeren. In plaats daarvan citeert de man, die vanwege zijn Fins-Tunesische afkomst bang is niet goed Engels te spreken en bovendien niets van Shakespeare kent, in het Arabisch een stuk uit de Koran. De aanwezigen zijn zo vriendelijk en aanmoedigend, dat Parteb tijdens de rest van het project een beetje blijft rondhangen.
Dit soort willekeurige ontmoetingen laten precies de kracht zien van online games en de gemeenschappen die er ontstaan. Het zijn dit soort momenten die van Grand Theft Hamlet de moeite waard maken. De momenten waarin de makers duidelijk volgens een script werken om iets van een spanningsboog te forceren, zijn wat minder geslaagd.
III.
Craig Mod schrijft over vuilnis: "Grappig hoe dat gaat met Snickers. Als je een reep eet, verandert de verpakking van handig naar rommel." In Japan vind je geen vuilnisbakken op straat, wat betekent dat je je eigen rotzooi meeneemt en het thuis weggooit. Dat maakt je iets bewuster van de aankopen die je aan de lopende band doet in deze consumptiemaatschappij.
En het maakt mensen verantwoordelijk voor hun eigen afval. Zo hoort het, vindt Mod, die verder orakelt over hoe gemak leidt tot domheid.
The modern condition consists of a constant self-infantilization, of any number of "non-adulting" activities. The main being, of course, plugging into a dopamine casino right before going to sleep and right upon waking up. At least a morning cigarette habit in 1976 gave one time to look at the world in front of one's eyes (and a gentle nicotine buzz). Other non-adulting activities include relinquishment of general attention, concentration, and critical thinking capabilities. The desire for deus ex machina style political intercession that belies the complexities of real-world systems. Easy answers, easy solutions to problems of unfathomable scale. Scientific retardation because it "feels" good. Deliverance — deliverance! — now, with as little effort as possible.
PS.
Vox legt uit hoe het digitaal verjongen van acteurs in films de afgelopen jaren is verbeterd. Deze techniek is super ingewikkeld om goed te doen. "Als je naar iemand kijkt en er klopt iets niet aan het gezicht, denken we meteen: die persoon is ziek", legt Kevin Baillie uit, verantwoordelijk voor de visuele trucage in de film Here, waarin acteurs als Tom Hanks en Robin Wright jonger én ouder zijn gemaakt met de computer.
Uit de nieuwsbrief van Hay Kranen: Waarom kunst nodig is. "Een klassiek voorbeeld is iemand uit te leggen wat 'de kleur rood' is. Dat kan je alleen maar doen door naar objecten te wijzen die rood zijn. Hetzelfde geldt voor geuren of smaken. Denk maar eens aan hoe vinologen de smaak van wijn beschrijven: 'intens boeket van sigaar en kruidnagel met tweede noten van leer en geglazuurd rood fruit en goed gestructureerde tannines'."
Potje jeugdsentiment: Samurai Pizza Cats. Een animéserie over drie cyborgkatten die overdag in een pizzeria werken en 's avonds tegen het kwaad vechten om hun stad te beschermen. De serie zit vol parodiërende grappen en verwijzingen naar popcultuur. Hoewel er al decennia geen nieuwe afleveringen meer zijn gemaakt, verschijnt er nu wel een game. De trailer ademt nostalgie (de ondertitel is niet voor niks Blast from the Past).
Het Nederlands onderzoeksinstituut Waag Futurelab, gericht op tech, kunst en samenleving, bestaat 30 jaar. Ter ere van dat jubileum kun je het boek Het internet is stuk van directeur Marleen Stikker gratis downloaden. Da's een aanrader, Stikker legt daarin haarfijn uit hoe het veelbelovende internet uit de jaren negentig werd gekaapt door Big Tech. Het is geen complete downer, de schrijfster legt ook uit hoe we het internet weer kunnen terugwinnen.
Ik lees vaak de stukjes van schrijver Henk van Straten in mijn mail. Ik wilde linken, maar ik heb geen idee waar je kunt abonneren - als hij überhaupt nog ergens actief lezers werft. Als uitsmijter voor deze week kopieer ik dan maar in het wild twee alinea's uit zijn nieuwste tekst Killer drones & een elektrisch kacheltje:
Trump zegt: 'Oekraïne had Rusland niet moeten aanvallen, had de oorlog nooit moeten starten.' Het went gewoon niet, de schaamteloosheid. Je denkt dat het went, maar dan komt er nog een schepje bovenop. Van boeken als 1984 dacht ik altijd: door het zo te overdrijven leg je een subtielere werkelijkheid bloot. Maar het kan dus echt zo gebeuren, zonder overdrijving. Je kunt gewoon zeggen: de lucht is groen, en dan de mensen ontslaan/ aanklagen/ etc. die blijven beweren dat de lucht blauw is. Op een gegeven moment mag je zelfs niet meer dénken dat de lucht blauw is, en om die wet te handhaven heb je dan, zoals in 1984, thought police. Het is jammer dat elke vergelijking met 1984 al meteen tandeloos aanvoelt. De zóveelste vergelijking met dat boek. Welja, haal 1984 er maar weer bij! Dat is het lastige: er zijn geen vergelijkingen meer te verzinnen—niet met boeken, niet met historische gebeurtenissen—die nog indruk maken. We zijn er voorbij, dat punt. Het is als een droom waarin je wel je mond opendoet om iets te zeggen maar geen geluid kunt maken. Je paniek kan nergens heen, bereikt niemand.
Je las mijn weblog van 17 tot en met 23 februari 2025. Abonneer je op mijn gratis nieuwsbrief om deze blog elke zondag in je mailbox te ontvangen.
Comments